MELANHTON, PHILIP, niemiecki humanista, reformator ewangelicki i pierwszy systematyczny teolog luteranizmu. Melanchthon urodził się 16 lutego 1497 r. W Bretten. Został przywieziony przez swego pradziadka do znanego humanisty i Hebraista Johanna Reuchlina, a przy jego naleganiach wstąpił do łacińskiej szkoły w Pforzheim, a następnie na uniwersytety w Heidelbergu i Tybindze, w tym drugim rozpoczął działalność pedagogiczną. Melanchthon studiował dzieła Platona, Arystotelesa, Williama Ockhama.
Przed znajomością z Lutrem studiował teologię scholastyczną i etykę kościelną. 25 sierpnia 1518 Melanchthon przybył do Wittenbergi, gdzie z powodzeniem uczył klasycznych i teologicznych dyscyplin, broniąc prawdy ewangelicznej za pomocą renesansowego humanizmu. Wkrótce zyskał autorytet jednego z przywódców reformacji. Jego praca The Basic Truths of Theology była pierwszym traktatem o teologii protestanckiej.
Od Reichstagu w Speyer na śmierć był głównym przedstawicielem środowisk protestanckich we wszystkich głównych sporach religijnych. W 1528 roku jego program edukacji elementarnej i inne przedsięwzięcia pedagogiczne zapewniły mu chwałę założyciela publicznych szkół protestanckich. Prowadził wiele szkoleń dla nauczycieli, pisał podręczniki i przyczynił się do reorganizacji wielu szkół i uniwersytetów – nie przypadkiem otrzymał honorowy przydomek praeceptor Germaniae. W jego spowiedzi w Augsburgu, głównym doktrynalnym wierze, Melanchthon starał się pogodzić protestantów i katolików, wyjaśniając ewangeliczną prawdę i nalegając na potrzebę zachowania jedności chrześcijan.
Wybitną pracą teologiczną było jego przeprosiny augsburskiej spowiedzi. Różnice w poglądach Melanchthona i Lutra sprowadzały się do trzech punktów. 1) Jeśli Luter mówił o “usprawiedliwieniu tylko przez wiarę”, Melanchthon pominął słowo “tylko” w tym połączeniu i podkreślił wagę dobrych uczynków jako niezbędny owoc wiary, chociaż nie jego przyczyny. 2) W 1527 r. Zrewidował swój stosunek do “stoickiego determinizmu” leżącego u podstaw nauczania predestynacji, a nowe wydanie gmin Loci wskazuje, że całkowicie porzucił sztywny determinizm. Opierając się na moralnej odpowiedzialności i zrozumieniu Pisma, Melanchton nalegał, aby człowiek przyjmował boską miłość jako darmowy dar Boży. Wymienia trzy wspólne przyczyny nawrócenia – Słowo Boże, Ducha Świętego i ludzką wolę.
Ta koncepcja była często krytykowana, ponieważ widziała ideę, że dana osoba może przyczynić się do własnego zbawienia. 3) Melanchton nie podzielał nauk Lutera o “prawdziwej obecności” Chrystusa w Eucharystii. Po 1530 roku opracował doktrynalną koncepcję “prawdziwej duchowej obecności”. Spór o doktrynę Eucharystii zagroził jego przyjaźni z Lutrem, a później oskarżył go o kryptowalacjonizm. W 1548 r., W sporze o “obojętne” rzeczy, Melanchthon stanowczo trzymał się poglądów swego i byłego Lutra: usprawiedliwienie przez wiarę zgodnie z Pismem jest najważniejsze, inne rzeczy są dozwolone. Luterański teolog Flacius Illyric, przeciwnik humanistów, oskarżył go o herezję i apostazję. Melanchthon zmarł w Wittenberdze 19 kwietnia 1560 r.